Meestercellist Steven Isserlis noemt Prayer van Ernest Bloch ‘een van de mooiste stukken die ooit voor cello zijn geschreven’. De indringende openingsmelodie van de cello trekt onmiddellijk de aandacht en is heel herkenbaar. Ideale muziek voor filmmakers die een dramatische plotwending willen accentueren. Ter illustratie hebben we twee totaal verschillende films geselecteerd waarin Prayer een prominente rol speelt.
Hoewel de Zwitsers-Amerikaanse componist Ernest Bloch een heel divers en veelzijdig oeuvre opbouwde, schreef hij rond de jaren 1920 een aantal belangrijke composities waarvoor hij nadrukkelijk uit zijn joodse erfgoed putte. From Jewish Life is één van de bekendste composities, samen met het melancholische deel Nigun uit Baal Shem, een geliefd solostuk voor zowel violisten als cellisten. Bloch componeerde het drieluik From Jewish Life in 1924 in Cleveland. Het eerste deel Prayer is een persoonlijke favoriet van Steven Isserlis. ‘Het is zo ingetogen, een persoonlijk gebed. De cello voegt zoveel aan het stuk toe, het is alsof iemand werkelijk een gebed staat te zingen’, zo legt Isserlis uit in het interview voorafgaand aan de tournee met Amsterdam Sinfonietta. Prayer is niet alleen een dankbaar solostuk voor cellisten, filmmakers gebruiken deze ontroerende, lyrische en toegankelijke muziek graag in films. De Italiaanse regisseur Paolo Sorrentino laat meerdere keren fragmenten van Prayer horen in zijn prijswinnende film È stata la mano di Dio (The Hand of God). In de controversiële film Woman in Gold van Simon Curtis klinkt Prayer slechts één keer, op een cruciaal moment in de film.
The Hand of God (2021)
In Napoli kan ‘de hand van God’ maar één ding betekenen: het handbaldoelpunt van Diego Maradona in de WK-kwartfinale tegen Engeland in 1986. Uiteraard staat het in deze film voor veel meer, maar Maradona speelt wel degelijk een sleutelrol in deze autobiografische film van de gevierde regisseur Paolo Sorrentino (die samen met acteur Toni Servillo steevast in de prijzen valt met films als La grande bellezza en Youth). Tiener Fabietto (het alter ego van Sorrentino) heeft in de jaren tachtig van de vorige eeuw een zorgeloze jeugd in het Napels van Diego Maradona. Maar de zorgeloosheid is definitief voorbij wanneer zijn ouders het slachtoffer worden van een bizar ongeluk. Een ongeluk waar hij zelf óók slachtoffer van zou zijn geweest als hij niet per se naar de wedstrijd van Napoli had willen gaan om van het spel van Maradona te genieten.
In deze aangrijpende en persoonlijke film schetst Sorrentino een kleurrijk beeld van zijn Italiaanse familie vol excentrieke Felliniaanse personages, met als decor de prachtige baai van Napels. Een rauwe stad die zowel schoonheid en vitaliteit uitstraalt als armoede, verval en criminaliteit. Hoewel Sorrentino’s jeugd ver afstaat van het leven en de muziek van Ernest Bloch blijkt de keus voor de weemoedige celloklanken van Prayer in deze film uitermate effectief. De film is al een half uur bezig als er voor het eerst muziek klinkt, daardoor is het effect van de openingsmelodie extra sterk. Hoewel het leven van de tiener Fabietto tot dan toe zorgeloos leek, lijken de celloklanken in Prayer de toeschouwer te waarschuwen voor naderend onheil. Later in de film keert Prayer nog een paar keer terug, telkens op momenten die het tragische lot van Fabietto en zijn familieleden illustreren. Daarbij weerklinkt overigens ook troost en hoop op betere tijden.
Bekijk de trailer hier en de film op Netflix
Woman in Gold (2015)
‘Vrouw in Goud’ was jarenlang de bijnaam van Gustav Klimts beroemde portret Adèle Bloch-Bauer. Zestig jaar lang hing hét symbool van Jugendstil in het Oostenrijkse Slot Belvedere. Pas eind jaren negentig, toen de restitutie van nazi-roofkunst ook in Oostenrijk een belangrijke kwestie werd, werd duidelijk wie de rechtmatig eigenaar was: Maria Altmann. Adèle Bloch-Bauer was haar tante, en toen Maria met een operazanger trouwde schonk tante Adèle haar de halsketting die zij draagt op het goud getinte schilderij, ook wel de Mona Lisa van Oostenrijk genoemd. Het levensverhaal van Maria Altmann, in de film prachtig vertolkt door Helen Mirren, staat centraal in de dramatische film Woman in Gold van Simon Curtis. Van Altmanns luxe jeugd in Wenen (de salon van haar tante was een favoriete ontmoetingsplek voor beroemdheden als Brahms, Mahler, Strauss en Klimt), haar vlucht naar Amerika na de Duitse annexatie van Oostenrijk in 1938, het tragische lot van haar achtergebleven familieleden tot haar jarenlange gevecht met de Oostenrijkse overheid als erfgename van Klimts Woman in Gold. Dit beroemde schilderij dat op een wrede manier door de nazi’s werd ingepikt net voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak.
Het verhaal van Woman in Gold heeft in tegenstelling tot The Hand of God juist wél connecties met het leven van Ernest Bloch (géén familie van Bloch-Bauer). De in Zwitserland geboren joodse componist week net als Maria Altmann noodgedwongen uit naar de Verenigde Staten. De tragiek die weerklinkt in Prayer refereert dus niet alleen aan Blochs eigen joodse erfgoed, maar ook aan de levensloop van Maria Altmann. Hoewel de film met enige kritiek is ontvangen (de complexe problematiek rond nazi-roofkunst wordt niet zo subtiel en wellicht iets te simpel weergegeven) ontstaat uiteindelijk tóch een ontroerend portret van Maria Altmann. Het moment in de film waarop Prayer klinkt is tijdens één van de aangrijpendste gebeurtenissen uit het leven van Altmann, als de nazi’s de stad Wenen overnemen en de joodse gemeenschap vernederen. Altmanns vader (een succesvolle zakenman die ook prachtig cello speelde) erkent dat zijn broer gelijk had ‘en dat ze eerder hadden moeten vluchten’, maar vervolgens berust hij in zijn lot. Hij wil net zoals op alle andere gewone zaterdagen cellospelen voor zijn gezin, alsof er niets aan de hand is. En welke melodie zet hij vervolgens in? Prayer van Bloch. Dat de filmmakers na het pakkende begin van Prayer vervolgens al snel overgaan op een populaire filmmelodie die niet half zo krachtig is als de oorspronkelijke melodie is een gemiste kans.
Bekijk de trailer hier en de film op Apple TV, Prime Video of op Pathé Thuis
Noortje Zanen