‘Daar móét ik heen’, dacht Willem Jeths toen hij in 2014 las over een tentoonstelling in Venetië met alle portretten van Luisa Casati. Deze puissant rijke, excentrieke markiezin had een buitensporig leven geleid: materiaal voor de opera Ritratto, met Amsterdam Sinfonietta in de bak.
Frederike Berntsen
Het dienblad met thee wordt opzijgeschoven, Willem Jeths pakt er een aantal boeken bij over Luisa Casati (1881-1957), studiemateriaal voor zijn derde opera Ritratto (Portret). ‘Ik heb ze verslonden, deze boeken’, zegt Jeths. ‘Moet je zien, die ogen. Ze liet zich door de belangrijkste kunstenaars uit die tijd portretteren, van Filippo Marinetti tot Kees van Dongen, van Giovanni Boldini tot Man Ray.
Casati was lang, had kortgeknipt roodgeverfd haar, liep naakt rond met alleen een bontjas of in een robe met gloeilampen, of met een levende slang om haar nek. Ze afficheerde zichzelf als een levend kunstwerk. Casati had tumultueuze liefdesrelaties en hield thuis exotische dieren, waaronder een panter. Zo’n extravagante vrouw schreeuwt om muziek en theater.’
Volledig buiten de maatschappij
Jeths ging aan de slag voor De Nationale Opera en Amsterdam Sinfonietta, voor wat de eerste samenwerking tussen het gerenommeerde operahuis en het toporkest zal zijn. De opera wordt gezongen door zangers van De Nationale Opera Studio. Ritratto beleeft zijn première tijdens het Opera Forward Festival, een initiatief van De Nationale Opera dat al vijf jaar bruggen slaat tussen gevestigde artiesten en nieuw talent. De première op 13 maart markeert de opening van deze jubileumeditie.
Het libretto werd geschreven door Frank Siera, die de opdracht kreeg een dramatisch verhaal neer te zetten, vrij, maar geïnspireerd op het leven van Luisa Casati. Hij plaats de handeling in Casati’s Venetiaanse stadspaleis, tijdens een gigantisch feest. De Eerste Wereldoorlog staat op uitbreken, de bezoekers vormen een stoet aan beroemde artiesten. ‘Luisa Casati stond volledig buiten de maatschappij. Ze leefde in een l’art-pour-l’artbubbel en was alleen maar bezig met haar mecenaat en met de kunst en de kunstenaars om haar heen. In wezen was ze een uiterst verlegen vrouw. Die hele poppenkast was compensatie.’
‘Op het hoogtepunt van de opera vindt er een kardinale omslag bij haar plaats. Het schilderij dat haar voormalige minnares Romaine Brooks van haar maakt voldoet niet – ze wil het portret der portretten van zichzelf gecreëerd zien. Op het toppunt van hysterie verminkt ze zichzelf, en blijft er slechts introspectie voor haar over, die tot nieuwe inzichten zal leiden.’
‘Echt absurd, de muziek die ik soms heb geschreven. En heerlijk om op die manier de personages uit te vergroten’
Jeths draait zich om naar de vleugel in zijn Amsterdamse werkkamer. ‘Casati had een relatie met de dichter Gabriele D’Annunzio, de tweede Dante van Italië. Echt absurd, de muziek die ik soms heb geschreven, zoals in deze aria voor D’Annunzio. En heerlijk om op die manier de personages uit te vergroten.’ Marsmuziek dendert door de ruimte, de vloer trilt. ‘Ik heb veel citaten toegepast, en verdraaid natuurlijk, Ravels La valse, Wagners Tristan und Isolde, Strauss’ Salome. Door herkenning in de hand te werken, hoop ik het theatrale effect van de opera te vergroten.’
Extreem en over de top
‘Opera is een zeer uitdagende kunstvorm voor mij, juist omdat er zoveel bij komt kijken. De librettist heeft zijn eigen ideeën, de componist, de regisseur – alles moet op precies de goede manier bij elkaar komen. Ik componeer altijd vanuit de tekst, die vormt mijn inspiratiebron. Al jaren werk ik samen met stemconsulent Sheila Barnes, die mij veel leert over: hoe maak je een stijgende melodielijn optimaal, zodat het betreffende woord zingbaar en verstaanbaar blijft.
‘Dit stuk en de personages zijn theatraal extreem en over de top, zo ben ik zelf totaal niet. Daarom is het fantastisch om een dergelijk onderwerp uit te diepen. De tijd vanaf 1900, met componisten als Mahler, Berg, Debussy en Strauss, heeft me altijd gefascineerd. Het is ook het idee dat de boel op scherp staat, totdat de bom barst, er oorlog uitbreekt en ook in de kunst alles in een stroomversnelling raakt.’
Stevig schuren
In 1993 schreef Jeths zijn eerste stuk voor Amsterdam Sinfonietta, het vioolconcert Glenz, later volgde een bandoneonconcert. De componist noemt het ensemble ‘zeer indrukwekkend’ en ‘een gaaf orkest dat klinkt als één groot klanklichaam, al onder Lev Markiz. Voor deze productie is een dirigent gekozen, Geoffrey Paterson, die de specifieke strijkerscultuur van Sinfonietta begrijpt. Ik zet voor deze opera ook een aantal blazers, piano, harp en slagwerk in. Een dissonant akkoord met alleen strijkers blijft warmte uitstralen, met blazers erbij kun je steviger schuren.’
‘Ik denk dat ik nog nooit zo dicht bij mezelf ben gekomen, met wat ik eigenlijk wil met mijn muziek’
‘Ik denk dat ik nog nooit zo dicht bij mezelf ben gekomen, met wat ik eigenlijk wil met mijn muziek. Vroeger was ik meer bevreesd, ik wilde natuurlijk gewaardeerd worden, dus dacht ik dat ik de boekenkast omver moest trekken en allerlei geavanceerde technieken moest gebruiken om te laten zien wat ik waard was. Dat heb ik helemaal niet meer zo. Ik beleef nu nog meer plezier aan het componeren. Ik volg mijn hart en in deze opera heb ik noten geprobeerd te schrijven die theatraal passen bij het verhaal. Zo komt wat ik echt wil zeggen hopelijk nog duidelijker over het voetlicht.’
