Chopin heeft bijna geen muziek voor strijkers gecomponeerd, maar gelukkig schreef hij rond zijn twintigste wel een paar prachtige werken voor piano en orkest. Mede dankzij de poëtische begeleiding van de strijkers zijn deze showstukken niet alleen virtuoos, maar ook uiterst fijnzinnig en ontroerend. Ter illustratie van de kracht van Chopins melancholische muziek hebben we twee films geselecteerd: een aandoenlijke komedie over een excentrieke oude dame en een aangrijpend oorlogsdrama van Roman Polański.
Showstukken voor de rondreizende virtuoos
Iedereen die piano heeft leren spelen heeft wel eens een prelude, nocturne of wals van de Poolse componist en pianist Frédéric Chopin (1810-1849) gespeeld. En voor de gevorderde leerlingen zijn er natuurlijk ook nog de beroemde/beruchte etudes die niet alleen technisch uitdagend zijn, maar tegelijkertijd ook fijngevoelig en betoverend mooi. Strijkers die ook graag Chopin willen spelen hebben niet heel veel keus: op een sonate voor cello en piano en een pianotrio na schreef hij alleen orkestpartijen, onder andere voor zijn twee beroemde pianoconcerten en de Grande Polonaise, opus 22 voor piano en orkest. Chopin schreef deze stukken rond de jaren 1830, toen hij zijn studie in Warschau afrondde en hij een tournee door Europa maakte om zichzelf te presenteren aan het publiek. De reacties waren zeer lovend en vooral de twee pianoconcerten worden tot op de dag van vandaag nog regelmatig uitgevoerd door beroemde solisten en orkesten.
Eenmaal gevestigd in Parijs zou Chopin vooral beroemd worden als pedagoog en trad hij slechts nu en dan op voor een select gezelschap
Aanvankelijk schreef Chopin al die pianostukken voor zichzelf om indruk te maken als rondreizend pianovirtuoos, maar later toen hij in Parijs woonde waren ze vooral voor zijn leerlingen bedoeld. Het romantische beeld van de virtuoze Poolse pianist die zijn luisteraars betoverde in de Parijse salons is treffend vastgelegd op een beroemd schilderij uit 1887 van de Poolse schilder Henryk Siemiradzki. Maar eigenlijk hield Chopin helemaal niet zo van openbare optredens, in tegenstelling tot zijn collega en vriend Franz Liszt. Eenmaal gevestigd in Parijs zou Chopin vooral beroemd worden als pedagoog en trad hij slechts nu en dan op voor een select gezelschap. Over de Parijse scene van Chopin en Liszt verscheen in 1991 de romantische film Impromptu, met een hoofdrol voor Hugh Grant als Chopin. Geen diepgaande film, maar toch een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in het leven en werk van Chopin. Veel aangrijpender is de impact van Chopins melancholische muziek in de Britse komedie ‘The Lady in the Van’ en het met prijzen overladen oorlogsdrama ‘The Pianist’ van Roman Polański.
The Lady in the Van (2015)
‘The Lady in the Van’ is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Miss Shepherd, een excentrieke en koppige oudere dame van onbekende afkomst die in de jaren 1970 ‘tijdelijk’ haar oude busje parkeerde op de oprit van schrijver Alan Bennett in de Londens wijk Camden Town. Deze merkwaardige dame zou uiteindelijk vijftien jaar lang, tot aan haar dood, op de oprit van Bennett blijven wonen. Een merkwaardige situatie die de auteur om onduidelijke redenen tolereerde en die hem inspireerde tot het schrijven van een boek en een toneelstuk, in 2015 verfilmd door regisseur Nicholas Hytner met een glansrol voor de beroemde Britse actrice Maggie Smith als Miss Shepherd. Dat Chopins muziek ook een belangrijke rol speelt in de film heeft te maken met het geheimzinnige verleden van Miss Shepherd. Pas na haar dood ontdekt Bennett dat Miss Shepherd ooit een veelbelovend pianiste was, leerlinge van de beroemde pianovirtuoos en Chopin-vertolker Alfred Cortot.
In haar hoofd hoort ze de klank van de strijkers en daarna zet ze de pianosolo in van het langzame deel uit het Eerste pianoconcert
Tijdens de film klinken regelmatig fragmenten uit het tweede en derde deel van Chopins Eerste pianoconcert. Het is duidelijk dat Miss Shepherd ontvankelijk is voor deze muziek, maar als toeschouwer kom je er net als Bennett pas vrij laat achter dat dat komt omdat ze deze muziek zelf zo ontzettend goed kent. De scène waarin ze voor het eerst weer een keer achter de piano zit is ontroerend. In haar hoofd hoort ze de klank van de strijkers en daarna zet ze de pianosolo in van het langzame deel uit het Eerste pianoconcert, hetzelfde concert dat ze ook speelt tijdens een historische opname die aan het eind van de film wordt vertoond. Mede dankzij Chopins indrukwekkende muziek krijgt de kijker uiteindelijk toch empathie voor de gekke grillen van Miss Shepherd.
The Pianist (2002)
De functie van Chopins pianomuziek in Roman Polanski’s veelgeprezen film ‘The Pianist’ is nog veel indringender en intenser. Het gruwelijke en waargebeurde verhaal van de Pools-joodse pianist Wladyslaw Szpilman, die tijdens de nazi-bezetting ontsnapt uit het getto van Warschau, wordt vrij sober verteld en meedogenloos in beeld gebracht. Polański, die zelf met moeite de oorlog overleefde, won een Oscar voor beste regisseur. De angst, honger, armoe, verslagenheid en wanhoop van Szpilman zijn zeer overtuigend weergegeven, mede dankzij het excellente en ingetogen acteerwerk van Adrien Brody (bekroond met een César en een Oscar).
De angst, honger, armoe, verslagenheid en wanhoop van Szpilman zijn zeer overtuigend weergegeven, mede dankzij het excellente en ingetogen acteerwerk van Adrien Brody
Momenten van geluk en schoonheid zijn uiterst spaarzaam, maar daardoor hartverscheurend mooi. Als Szpilman tegen het eind van de oorlog onder dreiging van de dood wordt gevraagd om achter de vleugel plaats te nemen in een verlaten huis, klinkt Chopins pianomuziek extra aangrijpend en weemoedig. Dat effect is misschien nóg wel sterker aan het eind van de film, als een grote strijkersgroep vol energie de inleiding van Chopins Grande Polonaise speelt, waarna Szpilman – gezeten achter een grote vleugel in een glimmende concertzaal – zijn virtuositeit en levenskracht toont, en tegelijkertijd ook zijn intense verdriet om alles wat hij heeft meegemaakt.
Leestip: Madame Pylinska en het geheim van Chopin
Dat de muziek van Chopin ook inzicht kan geven in hoe je moet leven en liefhebben is het motto van de charmante novelle ‘Madame Pylinska en het geheim van Chopin’ van de Frans-Belgische schrijver Eric-Emmanuel Schmitt. Een Franse filosofiestudent leert bij de excentrieke pianodocente Madame Pylinska eindelijk hoe je Chopins poëtische muziek moet spelen. Dankzij de uiterst vreemde lesmethode neemt zijn leven een andere wending en betovert hij zijn favoriete tante met een sublieme uitvoering van het lyrische Larghetto uit Chopins Tweede pianoconcert.
Noortje Zanen
