Na het programma ‘Road to Iran’ in 2020, keert cellist Kian Soltani eind maart terug bij Amsterdam Sinfonietta. Nu voor het Celloconcert in D van Haydn, het prachtige Adagio cantabile uit diens Dertiende symfonie en diverse ‘Lieder ohne Worte’ van Mendelssohn en Schubert. De Oostenrijkse cellist van Iraanse afkomst verheugt zich er nu al op. ‘Haydns Celloconcert in D is een van de hoekstenen van het cellorepertoire en verder is het gewoon zingen met de cello.’
‘De laatste keer dat ik met Amsterdam Sinfonietta speelde was geweldig’, begint Kian Soltani ongevraagd. ‘Het is heel bijzonder om met zo’n orkest zonder dirigent te spelen. Het voelt veel meer als kamermuziek maken. Iedere musicus heeft een grote verantwoordelijkheid. Daardoor ontstaat er een hele open atmosfeer waarbij iedereen naar elkaar luistert. Dvořáks celloconcert is onmogelijk te spelen op deze manier, maar verder werkt het met veel concerten, zoals met die van Haydn geweldig. Het legt ook meteen meer verantwoordelijkheid bij de solist. Je moet samen zorgen dat je in de groove komt. En dat kan alleen maar als je allemaal naar elkaar luistert. Dus de solist is uiteindelijk gewoon een van de musici op het podium.’
Zo, dat is gezegd. Onnodig om toe te voegen dat de Oostenrijkse cellist uitziet naar de hernieuwde kennismaking en de concertreeks. Vooral ook omdat Haydns Celloconcert in D nu eens op het programma staat en niet diens Celloconcert in C. ‘Haydns Celloconcert in D is misschien minder populair dan het concert in C, maar het is absoluut een van de hoekstenen van het cellorepertoire. Elke cellist die zich op de concerten stort begint met Haydns concert in D. Ook voor orkestmusici is dit concert in D belangrijk; bij bijna elke auditie voor orkestcellisten wordt naar Haydns concert in D gevraagd.’
Imaginair celloconcert
‘Er zijn ook niet veel concerten uit die periode’, zo verklaart Soltani de vraag naar Haydns concert in D. ‘Mozart en Beethoven schreven geen soloconcerten voor cello, dus die van Haydn zijn erg welkom. En ze zijn zo verschillend in karakter. Het concert in C lijkt simpeler, eleganter. Het concert in D heeft meer drama. Het laatste deel van het concert in C is als een aria, heel virtuoos. Het laatste deel van D is capricieus, vrijer. Ik kan niet zeggen welk concert ik beter vind.’
Het Adagio Cantabile uit de Dertiende symfonie is naast het celloconcert een mooi toetje, of eerder, vanuit Haydns perspectief, een opmaat. Haydn schreef dit middeldeel van de symfonie, waarschijnlijk nog voordat hij aan de celloconcerten begon, als een soort langzaam deel van een imaginair celloconcert voor de solocellist van het orkest van Esterhazy, Franz Joseph Weigl. ‘Het is in dit licht net als de liederen van Mendelssohn en Schubert, een soort intermezzo, een lyrisch tegenwicht bij het complete concert van Haydn. Zeker de liederen zijn korter en lichter. We maken er een soort ‘Lieder ohne Worte’ van. Ze passen de cello uitstekend. Bovendien schreef Mendelssohn zelf Lieder ohne Worte en gebruikte Schubert een aantal thema’s van liederen in instrumentale werken. Wat je verliest aan betekenis van de woorden, win je weer door de focus op de prachtige melodieën. En het is een geweldige manier om de cello te laten zingen.’
Onder de douche
En dat is precies wat Soltani altijd voor ogen had: zingen met zijn cello. ‘Ik kom uit een familie van musici’, zo verklaart hij zijn liefde voor het instrument. ‘Mijn moeder was harpiste, maar eigenlijk was haar grote liefde de cello. Zij heeft bij alle kinderen geprobeerd om ze te interesseren voor de cello. Toen het mijn beurt was, paste het instrument direct.’
“Met mijn stem zing ik alleen onder de douche, maar de cello is mijn stem op het podium.”
Inmiddels vindt hij de cello het meest complete strijkinstrument dat een mens maar kan bedenken. ‘De cello kan zoveel: meespelen met de contrabassen tot een melodie spelen als een viool. Een cello beheerst het complete spectrum. Ik houd daarbij van de lange vloeiende melodielijnen. Een cello kan echt zingen. Dat kan niet op een piano. Lange lijnen die miljoenen nuances hebben, zoals de menselijke stem. Met mijn stem zing ik alleen onder de douche, maar de cello is mijn stem op het podium.’
Hij ontdekte die stem ten volle toen hij in Bazel studeerde bij Ivan Monighetti. Hij was 15 jaar en het werd een keerpunt. ‘Monighetti pakte het serieus aan. Het was geen hobby meer. Hij leerde mij dat muziek een manier van leven was. Vooral voor een solist. Langzaam begon ik te ontdekken dat dit inderdaad een weg voor mij kon zijn. Ik heb eens wel gedacht om orkestmusicus te worden, maar mijn docent leidde niet op voor orkestmusicus. Ik had dus geen idee. Door competities te winnen kreeg ik meer vertrouwen. En dat is maar goed ook, want ik geloof dat ik een auditie voor een orkestmusicus nooit doorstaan had.’
Krachtig wapen
Uiteindelijk kreeg Soltani toch zijn orkestervaring. Terwijl hij werkte aan zijn solocarrière was hij zeven jaar lang in de zomermaanden de eerste cellist van het West-Eastern Divan Orchestra waarmee Daniel Barenboim de vreedzame betrekkingen tussen Israëliërs en Palestijnen wil bevorderen. ‘Het was geweldig. Opeens zat ik symfonieën van Beethoven en Tsjaikovski te spelen. Repertoire waar je als solist niet bij komt. Bovendien vind ik het heel belangrijk wat het orkest nastreeft.’
“Muziek is een fantastisch middel is om bij te dragen aan een vreedzame omgang met elkaar.”
Met een brede lach geeft hij aan dat hij het orkest heeft moeten verlaten omdat hij het te druk kreeg met zijn solocarrière, maar dat de muziek altijd, en dus ook dit orkest, een fantastisch middel is om bij te dragen aan een vreedzame omgang met elkaar. ‘Muziek maakt nederig. Luister naar Beethovens symfonieën. Dat samen wekenlang repeteren creëert een eenheid, een verbondenheid die ongelooflijk is. Schoonheid is de absolute tegenpool van haat en pijn, heb ik daar geleerd. Als je luistert naar zoiets als muziek van Beethoven wordt alles, ook het grootste conflict, voor even onbelangrijk. De focus gaat meteen op broederschap, verbondenheid. En zo werkte het ook bij het orkest. Er kwamen tegengestelde volkeren bijeen, maar door samen muziek te maken en dat zo goed mogelijk voor het voetlicht te brengen, realiseer je je dat je allemaal gelijk bent en veel meer gemeen hebt dan een willekeurig conflict je wil doen laten geloven. Dat maakt muziek zo’n intens krachtig wapen.’
Paul Janssen
Kian Soltani speelt Haydn, Mendelssohn en Schubert