Wie denkt dat schrijven over muziek onbegonnen werk is, vergist zich. Een schrijver als Vikram Seth bewijst met zijn internationale bestseller ‘Verwante stemmen’ het tegendeel. Seth vertelt niet alleen een aangrijpend verhaal over een violist, hij maakt ook duidelijk hoe muziek mensenlevens kan beheersen.
A Suitable Boy uit 1993 is wellicht zijn bekendste boek, maar in Nederland is de Brits-Indiase schrijver Vikram Seth vooral bekend dankzij de Nederlandse vertaling van An Equal Music uit 1999. Verwante stemmen heeft twintig jaar later nog niets aan kracht verloren, mede dankzij de treffende beschrijvingen van de bekende en onbekende composities voor strijkers. Muziek die niet alleen een belangrijke rol speelt in het leven van de verschillende personages, maar bijvoorbeeld ook in het leven van de musici van Amsterdam Sinfonietta.
Muzikale liefdesroman
Verwante stemmen gaat in eerste instantie over de romance tussen violist Michael Holme en pianiste Julia McNicholl. Michael, de tweede violist van een succesvol (fictief) Londens strijkkwartet, is zijn ex Julia nog altijd niet vergeten, de pianiste met wie hij tien jaar eerder een relatie had tijdens zijn studie in Wenen. Als Julia plotseling weer terugkeert in zijn leven en zij door toeval als pianist wordt gevraagd voor een optreden samen met zijn strijkkwartet, lijkt het even alsof alles toch nog goed komt. De omstandigheden zijn echter zeer complex, niet alleen omdat Julia inmiddels met iemand anders is getrouwd en een zoon van zeven heeft, maar ook omdat ze een geheim met zich meedraagt dat haar pianospel tot in de kern raakt.
Eigenlijk draait het in Verwante stemmen vooral om één ding: de muziek die de verschillende personages met elkaar verbindt
In deze beknopte samenvatting klinkt het verhaal wellicht een beetje banaal, maar dat is ten onrechte. Vikram Seth beschrijft de liefdesaffaire met veel empathie en respect voor alle betrokkenen. Wie het hele verhaal leest en alle details kent (die de plot zouden verraden), zal sympathie krijgen voor zowel Michael als Julia en haar echtgenoot. Bovendien gaat het over veel méér dan een liefdesrelatie tussen twee musici. Het gaat ook over de voor- en nadelen van een beroep als musicus, over het belang van het bespelen van een goed muziekinstrument en over de ingewikkelde verhoudingen tussen de vier musici van een strijkkwartet. Eigenlijk draait het in Verwante stemmen vooral om één ding: de muziek die de verschillende personages met elkaar verbindt.
Van Bach en Vivaldi tot Beethoven en Schubert
Uiteraard worden er veel meesterwerken voor strijkkwartet genoemd, zoals bijvoorbeeld de kwartetten van Haydn, Schubert en Brahms. Maar ook andere kamermuziekgenres komen aan bod, omdat Michaels strijkkwartet ook wel eens optreedt samen met andere musici, bijvoorbeeld met een extra cellist of met een pianist. Een belangrijk hoogtepunt in het verhaal is het concert in de Musikverein in Wenen, met een compleet Schubert-programma: de Quartettsatz in c klein, het Forrelenkwintet en het Strijkkwintet in C groot, werken die ook op het repertoire van Amsterdam Sinfonietta staan. Natuurlijk komen er ook een paar sonates voor viool en piano voorbij die Michael en Julia samen uitvoeren, zoals bijvoorbeeld een sonate van Vivaldi in een kerk in Venetië waar Vivaldi zelf heeft opgetreden en waar de Italiaanse viool die Michael bespeelt ook vandaan komt. Een andere favoriet van Sinfonietta, The Lark Ascending van Vaughan-Williams, blijkt een belangrijke inspiratiebron voor Michael. Toen hij als kind het gezang van zijn lievelingsvogel de leeuwerik herkende in dit stuk voor viool en strijkorkest, wist hij zéker dat hij óók violist wilde worden.
“Muziek, zulke muziek, volstaat als geschenk. Waarom vragen om geluk; waarom hopen dat smart je bespaard blijft?”
Vikram Seth gaat overigens veel verder dan het benoemen van de stukken die zijn personages samen instuderen en uitvoeren. Hij beschrijft ook de voorbereidingen van de individuele musici, het repetitieproces en de ongewenste gedachtes die soms door het hoofd van een musicus spoken, ook tijdens belangrijke concerten in uitverkochte concertzalen. En uiteraard komt ook het speelplezier aan bod, en de euforie van geslaagde concerten versus de frustratie van slecht verlopen concerten. En over de verwondering van het ontdekken van nog niet eerder gespeelde stukken van bekende componisten, zoals Beethovens eigen arrangement voor strijkkwintet van zijn Pianotrio in c klein, een stuk dat Michael en Julia vaak hebben uitgevoerd tijdens hun studie in Wenen.
Over Bachs geniale meesterwerk Die Kunst der Fuge schrijft Seth misschien wel het meest. Enerzijds over de diverse uitdagingen waar Michaels kwartet mee te maken krijgt tijdens het instuderen van deze partituur, anderzijds ook over de schoonheid van deze muziek die een essentiële rol speelt in het leven van zowel Michael als Julia. Kernachtig samengevat in de laatste zinnen van de roman:
“Muziek, zulke muziek, volstaat als geschenk. Waarom vragen om geluk; waarom hopen dat smart je bespaard blijft? Het is genoeg, het is zegening genoeg om van dag tot dag te leven en – niet te vaak, anders zou de ziel het niet volhouden – van tijd tot tijd zulke muziek te horen.”
Noortje Zanen