Liefhebbers van Mozart kennen uiteraard de beroemde film Amadeus van Miloš Forman. Mozarts uitbundige karakter wordt in deze kaskraker wel erg uitvergroot, denk maar aan de irritante schaterlach van de componist. Eduard Mörikes ‘kleine karakterschildering’ is veel subtieler. Zijn poëtische novelle ‘Mozart op reis naar Praag’ is een must voor iedereen die van Mozart houdt, en ook voor iedereen die komt luisteren naar Sinfonietta’s programma ‘Mozart à la Say’.
Eduard Mörike (1804-1875) is een van de belangrijkste Duitse romantische schrijvers uit de negentiende eeuw. Hij schreef spannende sprookjes, fantasierijke novelles en gedichten die door componisten als Robert Schumann en Hugo Wolf op muziek werden gezet. Wie nieuwsgierig is geworden kan bijvoorbeeld luisteren naar Amsterdam Sinfonietta en Thomas Hampson, die twee van deze liederen hebben opgenomen op het album Tides of Life. Een belangrijke inspiratiebron voor Mörikes novelle ‘Mozart op reis naar Praag’ was zijn bezoek – samen met zijn lievelingsbroer August, zijn zuster en twee vriendinnen – aan een voorstelling van Mozarts opera Don Giovanni in het Hoftheater in Stuttgart in 1824, die diepe indruk op hem maakte. Vooral omdat zijn broer kort na dit bezoek plotseling stierf, mogelijk door zelfmoord, had het grote impact op Mörike. Hij verwerkte de dood van zijn broer in diverse gedichten, maar later ook indirect in het lyrische ‘memento mori’ waarmee Mörike zijn meesterwerk ‘Mozart op reis naar Praag’ afsluit. Maar de novelle gaat uiteraard vooral over Mozart, over zijn karakter en zijn muziek.
Kleine karakterschildering
‘Mijn bedoeling bij deze vertelling was bovenal om een kleine karakterschildering te vervaardigen van Mozart’, zo schrijft Mörike in zijn voorwoord. Volgens de auteur is hij de eerste die een dergelijk portret schrijft, waarbij hij zich niet alleen heeft gebaseerd op historische feiten. Hij maakt ‘Mozarts vrolijke zijde’ aanschouwelijk voor de lezer ‘op basis van situaties die zijn ontsproten aan de vrije verbeelding’. Mörike beschrijft één dag uit het leven van de componist, wanneer hij in de herfst van 1787 met zijn vrouw Constanze onderweg is naar Praag. Daar zal hij de première van Don Giovanni dirigeren. Tot zo ver de feiten. Dat de Mozarts een rustdag houden in het slot van (de fictieve) graaf von Schinzberg is ontsproten aan de fantasie van Mörike, maar het verloop van de avond past goed bij het beeld dat we van Mozart hebben op basis van zijn eigen brieven en feitelijke reisverslagen.
De Mozarts hebben tijdens hun reis naar Praag talloze rustdagen gehouden, en ze zijn vast regelmatig uitgenodigd bij adellijke families die de beroemde componist maar al te graag van nabij wilden meemaken. Dat Mozart op vergelijkbare avonden achter de piano kroop om het gezelschap op zijn eigen muziek te trakteren is ook zeer aannemelijk. Zelfs de levendige gesprekken die Mozart en Constanze voeren in de postkoets zijn weliswaar verzonnen door Mörike, ze refereren wel degelijk aan waargebeurde situaties uit Mozarts leven. Hij was lichtzinnig en vrolijk en gaf heel makkelijk veel geld uit, terwijl Constanze het huishoudboekje bijhield en zich ernstig zorgen maakte als het weer eens te lang duurde voordat een opdrachtgever betaalde, of als er geen nieuwe grote opdracht in het vooruitzicht was. Dat het echtpaar na een lange reisdag vol serieuze én luchtige gesprekken uitbundig geniet van een feestavond bij een adellijke familie lijkt al met al zeer plausibel.
Improvisaties à la Say
De belangrijkste muziek die tijdens de fictieve feestavond bij de familie von Schinzberg klinkt, is de muziek uit Mozarts schitterende opera Don Giovanni. Mörike schetst een prachtig beeld van de trotse Mozart, die een gedreven samenvatting geeft van de opera, waarbij hij de mooiste melodieën voorspeelt op piano. Don Giovanni staat volgende maand niet op de lessenaars bij Sinfonietta, maar in Mörikes novelle klinkt nog méér pianomuziek; composities die vergelijkbaar zijn met de muziek die Fazıl Say zal spelen tijdens de tournee ‘Mozart à la Say’. Er is sprake van een pianosonate, van Mozarts eigen improvisaties en van vrolijke dansmuziek. Precies al die elementen zitten vervat in de ‘Mozart Say- Suite’ die Fazıl Say samenstelde: solostukken van Mozart en Say zelf, die worden afgewisseld met delen uit Mozarts Serenata Notturna voor strijkers.
Een toevallige bijkomstigheid is dat Fazıl Say zelf graag verhalen vertelt met zijn muziek. Dat heeft alles te maken met zijn jeugd, zijn vader was musicoloog en journalist en schreef romans. ‘De verbeelding zat bij ons aan tafel. En dat heeft me ten diepste gevormd’, vertelt Say in een interview van afgelopen september in Muziekmagazine Preludium. ‘Ik ben altijd een dromer gebleven. Ook als pianist. Er is steeds (…) een door mij gefantaseerd verhaal dat op de achtergrond meeklinkt. Sommige mensen vinden dat controversieel. Maar ik kan niet anders. Muziek is een levende kunst.’
Fazıl Say en Amsterdam Sinfonietta schetsten samen een muzikaal portret van Wolfgang Amadeus Mozart. Eduard Mörike vult dat portret aan met een sympathieke karakterschets van de geniale componist.
Noortje Zanen
Wilt u weten waar we optreden met Mozart à la Say? Bekijk het programma