De internationaal bekende Iraanse zangeres Mahsa Vahdat (Teheran, 1973) tourt met Amsterdam Sinfonietta, met eigen zettingen van Perzische poëzie. In 2015 verhuisde ze van Iran naar de VS, maar ‘ik leef in mijn stem, mijn stem is mijn thuis’. Thea Derks sprak met haar.
Vahdat was pas zes jaar oud toen de Ayatollahs in 1979 de macht grepen en de kunsten drastisch aan banden legden: ‘Concertzalen werden stil, muziekwinkels gingen dicht, muziekfaculteiten bleven een decennium lang gesloten en vrouwelijke zangers mochten tot op de dag van vandaag niet solo optreden. Muzikanten zwegen of gingen in ballingschap. Muziek was alleen toegestaan als het deelname aan de oorlog tussen Iran en Irak aanmoedigde, of gerelateerd was aan religieuze en revolutionaire thema’s. Traditionele en regionale instrumenten zijn nog steeds verboden op de staatstelevisie.’
Onstuitbare behoefte om te zingen
Via haar familie werd ze desondanks een gepassioneerd muziekliefhebber: ‘We hadden thuis een grammofoon en uitstekende verzameling platen met klassieke Perzische muziek. Urenlang dompelde ik me samen met mijn zus Marjan (1976) onder in deze wondere wereld. Ik begon serieus muziek te leren toen ik ongeveer 12 jaar oud was en studeerde Iraanse klassieke zang bij verschillende meesters. Zo leerde ik de gevarieerde en rijke Perzische muziek en poëzie kennen. Zo’n vijf jaar nadat het verbod op de muziekfaculteit was opgeheven, schreef ik me in aan de Universiteit voor de Kunsten.’
Gaandeweg ontwikkelden Mahsa en haar zus zich tot hoeders van de klassieke Perzische zangstijl: ‘Mijn vader begreep onze liefde en passie voor muziek en steunde ons volledig, ook al was het een uitdaging de muziek te leren én te presenteren. Gaandeweg begreep ik dat muziek een onlosmakelijk deel van mij is, de dorst naar zingen was onstuitbaar. – Net zoals je niet kunt voorkomen dat de wind waait of de zon schijnt. In 1995 gaf ik enkele underground concerten voor een gemengd publiek en twee jaar later werd ik uitgenodigd om in Duitsland op te treden. Dit bracht de bal aan het rollen en Marjan en ik werden gevraagd voor festivals en tournees over de hele wereld. Ik was vastbesloten in Iran te blijven wonen, maar vanaf 2015 werd ik zo door de autoriteiten belaagd dat ik naar de Verenigde Staten verhuisde. – Maar ik woon in mijn stem, mijn stem is mijn thuis.’
Klassieke traditie met hedendaagse expressie
Vahdat noemt haar stem haar thuis. Hoe kiest ze de dichters die ze op muziek zet? ‘Mijn muzikale werken vormen een onlosmakelijk deel van mijn leven en mijn zorgen. Elk lied is een unieke kans om mijn vragen, twijfels, gevoeligheden en verlangens uit te drukken. De teksten zijn van klassieke dichters als Hafez, Rumi en Omar Khayam, of van hedendaagse dichters als Forough Farrokhzad en Mohammad Ebrahim Jafari. De gedichten moeten diep verbonden zijn met verschillende dimensies van mijn leven, met mijn emotionele, sociale of spirituele leven. De meeste van mijn melodieën zijn geworteld in de traditionele klassieke en regionale Iraanse muziek, maar met een eigentijdse expressie.
Forough Farrokhzad
Forough Farrokhzad (1935-1967) was voor haar vroegtijdige dood in 1967 een fervent voorvechtster van vrouwenrechten. Vahdat heeft grote bewondering voor haar: ‘Ze vond enorme moed in haar liefdeservaring en creëerde waardevolle poëtische werken. Haar expressie was diep geworteld in haar psyche, in het worstelen met spanning en angst. Ze formuleerde een uitzonderlijke nieuwe definitie van liefde, waarin de minnaar en de geliefde één zijn – de man is geen heerser en de vrouw geen zondaar. Geen van beiden is dominant, de liefde die zij beschrijft overstijgt huwelijksvormen en waarden die de maatschappij eeuwenlang heeft gekoesterd.’
‘Haar gedicht Another Birth illustreert haar sterke wil: ze stond op haar recht baas te zijn over haar lichaam, het recht op vrijheid voor vrouwen, het recht om expliciet te zijn in emoties, om liefde te uiten. Ze overschreed alle gendergrenzen die de Perzische literatuur meer dan duizend jaar hadden beheerst en was niet bang om beschuldigd te worden of kritiek te krijgen; onverschrokken betrad ze verboden terrein. Haar woorden en daden waren ongelooflijk, ze creëerde een fantastische literaire erfenis en versterkte de positie van vrouwen. Nog steeds wil de censuur haar het zwijgen opleggen, maar vrouwen in Iran die dag en nacht vechten voor hun vrijheid vinden moed in haar. Als ik haar gedichten zing, krijg ik extra kracht.’
Liederen weerspiegelen dierbare levenservaringen
Vahdat componeert de meeste van haar liedjes zelf. Hoe gaat ze te werk? ‘Mijn geest en hart zijn altijd actief, ze slapen nooit. Ik ben voortdurend alert op geluiden en inspiraties, of het nu dag, nacht, late avond of vroege ochtend is, thuis, in een vliegtuig of trein, of op straat. Als er iets in me opkomt, neem ik het op met mijn telefoon en werk het later uit. Zoals gezegd ben ik heel bewust bezig met tekst. Soms kies ik eerst het gedicht en zet dat op muziek, soms komt eerst de melodie en zoek ik een tekst, maar achter elk lied zit een verhaal. Ze zijn de weerspiegeling van dierbare en intense momenten in mijn leven; ik moest veel veranderingen en uitdagingen doorstaan om ze te creëren.’
Rozentuin in Berkeley biedt hoop
Op het programma met Amsterdam Sinfonietta staat één lied waarvoor Vahdat zowel de muziek als de tekst schreef, Vaya Vaya uit 2020. Dit ligt haar na aan het hart: ‘Het is een diepe uitdrukking van genegenheid voor een geliefde die voortdurend verandert in een thuisland. Sinds de pandemie ons overviel in maart 2020, werd de Rozentuin in Berkeley mijn toevluchtsoord. Ik wandelde er bijna dagelijks op het moment van zonsondergang, wanneer de zon haar gloed richt op mijn moederland. Het moment waarop duisternis en licht elkaar omarmen en de intens rode, donkerblauwe en gouden stralen in de wolken een uniek beeld creëren waarin passie, rebellie, gloed, hoop en verdriet zich met elkaar verstrengelen. Door mijn diepe verlangen naar mijn moederland kwamen de woorden en de muziek als vanzelf bij me op. Waar ik ook ronddwaal in de wereld, deze tuin zal altijd in mijn hart blijven.’
Vahdat kijkt uit naar haar concerten met Amsterdam Sinfonietta: ‘Ik heb één repetitie met ze gehad en dat was fantastisch, ze hebben een diep begrip van mijn muziek. Het is een prachtige kans voor mij om betrokken te zijn bij zo’n diepgaand interactief project, waarin we een muzikale reis aangaan die grenzen en talen overstijgt en de schoonheid van universele menselijke gevoelens omarmt.’
Thea Derks
(Een langere versie van dit interview is in het Engels te lezen op https://theaderks.wordpress.com/)