De succesvolle Nederlandse componist Michel van der Aa en Amsterdam Sinfonietta hebben al ruim tien jaar een nauwe band. Naast het Grawemeyer Award-winnende celloconcert Up-close speelde het orkest ook de Nederlandse premières van Sunken Garden en Hysteresis. Na de wereldpremière van zijn nieuwe kamermuziektheaterproject The Book of Water tijdens de Biënnale Venetië in september dit jaar, volgen in november de Nederlandse en Belgische première. Van der Aa verheugt zich op de tournee met Sinfonietta. ‘Na de opwinding van de wereldpremière is er nu tijd voor verdieping’.
Max Frisch & The Book of Water
The Book of Water schetst een indringend portret van een verwarde oude man die steeds meer geïsoleerd raakt van de buitenwereld. Niet alleen doordat hij vanwege extreme weersomstandigheden aan huis gekluisterd is, maar ook doordat hij kampt met steeds ernstiger geheugenverlies. Het verhaal is gebaseerd op de novelle De mens treedt op in het Holoceen van Max Frisch uit 1979.
‘Ik heb het boek ruim tien jaar geleden cadeau gekregen’, vertelt Michel van der Aa, ‘en sindsdien is het verhaal in mijn hoofd blijven hangen. Ik wilde er graag iets mee doen maar ik wist nog niet op welke manier, totdat de coronapandemie uitbrak. In de lockdownperiode werd de thematiek opeens actueel. Net zoals de hoofdpersoon uit de novelle, de oude man Geiser, waren we allemaal geïsoleerd van onze sociale omgeving. Dat beklemmende gevoel van “de wereld gaat langzaam ten onder, terwijl jij in je eentje in je huis zit” was opeens heel herkenbaar.’
Zowel in de novelle als in The Book of Water wordt de wereld niet bedreigd door een pandemie, maar door noodweer en aardverschuivingen. ‘Ik heb de locatie van het Zwitserse bergdorp waar het altijd sneeuwt verplaatst naar een meer generieke plek in West-Europa waar het altijd regent. De parallel tussen het afbrokkelende geheugen van Geiser en het eroderende en door regen geteisterde landschap vind ik heel aangrijpend.’
Dreamteam
‘In mijn voorstelling heb ik de interne dialoog van de oude man vormgegeven door het personage op te splitsen.’ Timothy West speelt de rol van de oude Geiser op film, Timothy’s zoon Samuel West verbeeldt live on stage hoe Geiser zichzelf ziet. ‘Samuel begint eerst als verteller die commentaar levert, maar gaandeweg wordt hij steeds meer Geiser, totdat in de climax beide personages zich in dezelfde ruimte bevinden, dezelfde handelingen verrichten en elkaars zinnen afmaken. Ze zijn één geworden. Het is fantastisch om met Timothy en Samuel te kunnen werken, twee geweldige acteurs. Sopraan Mary Bevan speelt in de film de dochter van Geiser, dus ik heb echt een dreamteam!’
Van der Aa werkt daarnaast samen met verschillende ensembles. Tijdens de wereldpremière speelde Ensemble Modern, in november geeft Amsterdam Sinfonietta zeven uitvoeringen en tijdens de tournee in Azië in 2023 speelt een Aziatisch strijkkwartet. Van der Aa ziet uit naar de tournee met Sinfonietta. ‘Ik ben echt gesteld op deze musici. In september heb ik in Amsterdam al vijf dagen met hen gerepeteerd. In Venetië had ik slechts twee repetitiedagen met Ensemble Modern, dus het was best spannend om het allemaal op tijd af te krijgen. Maar het is gelukt! Na de opwinding van de wereldpremière is er nu tijd voor verdieping. Tijdens de tournee zal de voorstelling beslist nog groeien.’
Intiem strijkkwartet versus elektronische klanken
De bezetting voor strijkkwartet, acteur en film doet vermoeden dat het om heel intieme muziek gaat, maar dat is maar gedeeltelijk waar. ‘Een strijkkwartet klinkt inderdaad intiem, maar ik maak daarnaast ook gebruik van elektronica en op die momenten klinkt de muziek juist heel groots, bijna orkestraal. Fergus McAlpine is een soort vijfde musicus op het podium. Hij zorgt ervoor dat de elektronische muziek en de filmbeelden synchroon lopen met de live voorstelling van de acteur en het strijkkwartet. Het is uiteindelijk de bedoeling dat die rol wordt overgenomen door een AI-computerprogramma. Daar zijn we al mee bezig, maar ik denk dat we nog een jaar nodig hebben voordat die techniek 100 % betrouwbaar is en ingezet kan worden tijdens de voorstelling. De twee aria’s in de film van sopraan Mary Bevan brengen de voorstelling met overwegend onrustige en heftige muziek in balans. Ook in het verhaal speelt zij, als dochter van Geiser, een belangrijke rol. Als zij haar vader eindelijk kan bezoeken probeert zij hem op een ontroerende manier terug te brengen naar de werkelijkheid. Maar de desintegratie van Geisers geest en daarmee diens voorstelling van de wereld is compleet.’
Door Noortje Zanen
