Toen begin 2021 de website van de nieuw opgerichte Theo Verbey Foundation werd gelanceerd dook Amsterdam Sinfonietta de archieven in, op zoek naar opnames en partituren van de werken die deze vooraanstaande Nederlandse componist voor het orkest heeft geschreven. Ook spraken we met cellist Maarten Mostert en onze voormalig artistiek coördinator en programmeur Willem de Bordes over de jarenlange samenwerking met Theo Verbey. Het favoriete stuk Schaduw is recentelijk uitgebracht door Et’cetera en te beluisteren op Spotify.
Theo Verbey (1959-2019) en Amsterdam Sinfonietta hebben samen een lange geschiedenis. Degene die zich dat het best kan herinneren is cellist Maarten Mostert, tevens één van de oprichters van het orkest. Maarten: ‘Al vanaf het allereerste begin, toen we nog Nieuw Sinfonietta Amsterdam heetten, speelden we composities van Theo Verbey onder leiding van Lev Markiz. De eerste compositie die hij speciaal voor ons heeft geschreven, Triade uit 1992, was meteen een groot succes en het stuk wordt nog altijd uitgevoerd. Daarna volgden nog flink wat nieuwe werken zoals Pavane oubliée (1995), Schaduw (2002) en Fractal Variations (2006).’
Willem de Bordes (tegenwoordig artistiek leider van het Nederlands Philharmonisch Orkest) benadrukt dat Theo Verbey ontzettend veel voor Sinfonietta heeft gecomponeerd: ‘Niet alleen opdrachtcomposities, maar ook veel arrangementen. Ik denk dat er niet één ander orkest is waar Theo Verbey zoveel voor heeft geschreven, al moeten we dat misschien nog wel wat beter in kaart brengen zodat er een complete lijst kan komen op de website van de Theo Verbey Foundation.’
Maarten beaamt dat Verbey veel leuke arrangementen voor Sinfonietta maakte, zoals Une Larme van Moessorgski. ‘Theo heeft dat prachtige pianostukje heel mooi bewerkt. Onder leiding van Lev hebben we het vaak als toegift gespeeld, maar ook daarna kwam het iedere paar jaar wel weer een keer voorbij’. ‘En vergeet die andere prachtige arrangementen van Moessorgski niet: De Zon en Liederen en dansen van de dood’, vult Willem enthousiast aan.
Lyrische Suite
Willem: ‘Theo Verbey was niet alleen betrokken bij de beginjaren van Sinfonietta, hij speelde ook een rol tijdens één van de grote hoogtepunten van het orkest. Hij heeft de laatste drie delen van Alban Bergs Lyrische Suite voor ons voltooid, een indrukwekkend stuk dat oorspronkelijk voor strijkkwartet is. Berg had zelf ook drie delen bewerkt voor strijkorkest, maar de resterende drie delen ontbraken. Dankzij Theo Verbey hadden wij een wereldprimeur: we waren het eerste strijkorkest dat alle zes delen integraal heeft uitgevoerd. En dat combineerden we samen met de wereldpremière van Up-close van Michel van der Aa tijdens een spraakmakende tournee door Europa in 2011, waarin acteur Jeroen Willems ook een rol speelde.’
Maarten: ‘De nieuwe, complete strijkorkestversie van de Lyrische Suite die Theo voor ons maakte is daarna ook door andere orkesten uitgevoerd, overal ter wereld, net zoals één van zijn eerste arrangementen van Alban Berg uit 1984 ook een wereldwijd succes werd: zijn orkestratie van Alban Bergs Pianosonate, opus 1 voor het Concertgebouworkest onder leiding van Riccardo Chailly.’
Schaduw: met én zonder dirigent
Willem: ‘In de eerste jaren werkte het orkest altijd met Lev Markiz en stond er dus een dirigent voor, maar later zou Sinfonietta juist vooral zonder dirigent werken. Theo kon aanvankelijk dus schrijven wat hij wilde, maar later moest hij er rekening mee houden dat het stuk ongedirigeerd uitgevoerd zou worden. Hij begreep dat als geen ander. Zijn muziek bleef altijd goed speelbaar, maar tegelijkertijd ook zeker niet te eenvoudig. Hij was een groot vakman!’
Maarten: ‘Dat was hij zeker, en hij was zo intelligent. Zijn muziek is niet per se intellectualistisch, maar zit altijd zeer goed in elkaar en het klinkt mooi. We hebben zijn composities altijd graag gespeeld en we gaven hem graag nieuwe opdrachten, want we wisten dat hij geen onmogelijke of onbegrijpelijke dingen zou schrijven. Ik ging tijdens die beginjaren best veel met hem om, want we woonden toen vlak bij elkaar. Ik herinner me hem als een heel oprechte, sympathieke en introverte persoon.’
“Volgens mij had hij een goede balans gevonden tussen wat mooi klinkt, wat je als luisteraar snapt en wat goed in elkaar zit”
Willem: ‘Ik heb meerdere keren lange telefoongesprekken met hem gevoerd, soms wel twee uur lang, en dan filosofeerde hij over wat muziek zou kunnen zijn, wat voor muziek hij zelf schreef en wat voor positie hij daarbij innam. Volgens mij had hij een goede balans gevonden tussen wat mooi klinkt, wat je als luisteraar snapt en wat goed in elkaar zit. Een van zijn beste werken vind ik Schaduw voor strijkkwartet, strijkers en slagwerk, dat is een heel sterk stuk. Onbegrijpelijk eigenlijk dat Sinfonietta dat stuk nooit meer heeft uitgevoerd.’
Maarten: ‘Dat vind ik ook! Vorig seizoen stond het eindelijk weer een keer op het programma, maar de concerten konden niet doorgegaan door de pandemie. De première speelden we in 2002 samen met het Brodsky Quartet en daar bestaat ook een opname van. Overigens speelden we toen onder leiding van Peter Oundjian, maar volgens mij kunnen we dit werk ook heel goed zonder dirigent spelen.’
Willem: ‘Dat weet ik wel zeker. Hopelijk vinden jullie snel een nieuwe datum om Schaduw weer een keer uit te voeren!’
Luister hier naar de geremasterde opname van Schaduw, uitgevoerd door Amsterdam Sinfonietta.
Meer informatie over het leven en werk van Theo Verbey staat op de website van de Theo Verbey Foundation. Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd in januari 2021.
Noortje Zanen (herplaatsing interview januari 2021)